filosofie – IJBer

Ik wilde over liefde schrijven maar

Gelezen:
Roman Krznaric, Geschiedenis voor morgen
Inspiratie uit het verleden voor de toekomst.
Timothy Snyder, Over tirannie
Twintig lessen uit de twintigste eeuw.

vandaag vond ik mijzelf
vijfendertig jaar geleden
ik was twee en veertig
strijdlustig en heel zeker hoe
de wereld zou moeten zijn

er zou plaats zijn overal
voor iedereen en vrede
gerechtigheid
en liefde voor het leven

gezegend is de ouderdom
met de jaren slijt de strijd
en het ongenoegen
zo wordt gedacht
maar bij mij slijt de zekerheid
en strijdlust wordt onrust
voor alle jonge mensen

waarom? vraag ik
en hoe?
wat is er verkeerd gegaan?

Gedicht IJda Smits
Uit: Ik ben niet dapper, eigen uitgave.

Illustraties uit mijn schetsboek 1992

Ik wilde over liefde schrijven. Liefde denk ik, ja laten we het over liefde hebben. Wat is liefde eigenlijk? Is liefde niet een zelfzuchtige emotie?? Ik lief jou en daarom moet jij mij lieven. Ik wilde schamper over liefde schrijven.

Is het niet een drogreden om in deze turbulente tijden te praten over liefde en zachte krachten. Dat doen we al jaren en zie het resultaat. De zelfzucht van zelf-liefde viert hoogtij. Het is niet dat ik niet in liefde geloof maar ik geloof niet dat liefde en zachte krachten de wereld kunnen veranderen in een paradijs. Ja wij wonen hier in een soort paradijs, in het paradijs 'de westers wereld', maar met hoevelen zijn wij eigenlijk in de westerse wereld?

Er leven ongeveer 8 miljard mensen op de wereld en ongeveer 1,4 miljard leven in ernstige armoede ($ 1,90 per dag). Deze cijfers zullen wel arbitrair zijn want ze verschillen iets per website die ik bezoek, waarschijnlijk vanuit welk perspectief je het bekijkt en telt. Maar goed, dit luttele bedrag is de bodem van de bestaanszekerheid en er zullen nog miljarden mensen zijn die daar boven zitten en ook erg arm zijn.

En het daar over hebbende: ik zag laatst een filmpje op Instagram en daar noemden ze het percentage mensen dat westers genoemd wordt. Het was niet veel, gezien op de wereldbevolking. Ik heb wel een globaal idee hoe het is maar omdat ik tegenwoordig alles met cijfers wil staven als een gevecht tegen alle wilde theorieën, ga ik op onderzoek uit op internet in kranten, tijdschriften en uiteindelijk bij AI.
Ik raadpleeg alle AI apps die ik ken en distilleer daar de onderstaande gegevens uit:

'Westerse wereld:
Meestal worden de volgende regio’s/landen tot de Westerse wereld gerekend:
Europa (EU + VK + Noorwegen, Zwitserland, etc.)
Verenigde Staten en Canada
Australië en Nieuw-Zeeland
Israël (soms ook meegerekend vanwege culturele en economische oriëntatie)

'Niet-westerse wereld':
De rest van de wereld – dus:
Azië (incl. China, India, Midden-Oosten)
Afrika
Latijns-Amerika

In cijfers en percentages 2024-2025

Westerse wereld: 1.17 miljard - 14%
Niet-Westerse wereld: 6.93 miljard - 86%
Wereldbevolking: 8,1 miljard - 100%

Mijn god, denk ik, hoe hovaardig zijn wij 'westerse' mensen. We weten het nog steeds beter. We begonnen met onze religies op te dringen aan de rest van de wereld, we eigenden ons land en alles wat dat land te bieden had toe, we dringen onze nieuwe religie, onze 'fantastische democratie' op. We vinden ook onze cultuur beter dan alle andere culturen. Het is een soort houding van alles wat anders is moet vernietigd.
Het gaat natuurlijk om macht en geld, met geld heb je macht. Het gaat om veel geld nu. Het geld/kapitaal regeert.
Deze bewering vraagt natuurlijk weer om verder onderzoek voordat ik over me heen krijg dat ik een complotdenker zou zijn. Ja, ik dek me aan alle kanten in.

De verdeling van rijkdom tussen de Westerse wereld en de niet-Westerse wereld is zeer ongelijk – ondanks dat het grootste deel van de wereldbevolking in niet-Westerse landen woont, is een groot deel van het mondiale vermogen nog steeds geconcentreerd in de Westerse landen.
Hier een overzicht op basis van recente cijfers (rond 2023/2024), onder andere van Credit Suisse, de Wereldbank, en het IMF.

Totaal wereldvermogen: ca. $500–$600 biljoen USD 
(Let op: dit is netto vermogen, dus bezittingen min schulden).
De gemiddelden kunnen misleidend zijn door extreem hoge rijkdom bij een kleine elite. De mediaan is vaak veel lager.

Landen zoals de VS alleen al bezitten ongeveer 30–35% van het wereldvermogen.
Europa samen: ongeveer 20–25%.
China is de grootste niet-Westerse uitzondering, met ongeveer 15–20% van het wereldvermogen.
Afrika bezit minder dan 1% van het totale wereldvermogen, ondanks dat het meer dan 17% van de wereldbevolking heeft.

De Westerse wereld (~14% van de mensen) bezit ruim de helft van de wereldrijkdom (~55–60%).
De niet-Westerse wereld (~86% van de mensen) moet het doen met minder dan de helft van het vermogen (~40–45%).
Binnen de niet-Westerse wereld zijn grote verschillen: China en rijke golfstaten hebben relatief veel vermogen, terwijl veel landen in Afrika en Zuid-Azië nauwelijks vermogen per persoon hebben.

Ik moet het natuurlijk ook over de boeken hebben die ik gelezen heb en die me de noodzaak gaven dit stuk te schrijven en zo helderheid in mijn hoofd te krijgen. Tegen de onderbuikse sentimenten, zeg maar. Het boek Over Tirannie van Timothy Snyder is een helder, en voor mij troostgevend boek. Een soort doeboek met achtergrond. Het luchtte me op en ik volg nu zijn geschreven teksten op Substack.

Het voornaamste en eigenlijke doel van de geschiedenis is om inzichtelijk te maken hoe de mens, door kennis te nemen van het verleden, zich in het heden verstandig en met oog voor de toekomst kan gedragen.
-Thomas Hobbes, uit het voorwoord bij zijn vertaling van 'de Geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog van Tchucydes'-.

Met dit citaat begint het het boek Geschiedenis voor morgen van Roman Krznaric.
In het boek staan 10 essays waarin de geschiedenis aan het heden gekoppeld wordt.
In hoofdstuk 6 Het vertrouwen in de democratie herstellen legt hij bijvoorbeeld uit dat er ooit een wijdverspreide participatieve politiek bestond wat we ook gemeenschapsdemocratie kunnen noemen en die gebaseerd is op decentralisatie, deliberatie en directe besluitvorming. De opkomst van op representatief bestuur gebaseerde natiestaten was in de achttiende eeuw.
Dat laatste neem ik aan maar wat ik uit mijn geschiedenislessen vooral onthouden heb over de tijd voor de achttiende eeuw zijn de begrippen feodaal, onderhorigen, oorlogen, macht van de koningen, keizers en verdere adel. Ik ben geen historica en heb dat niet verder uitgezocht en ga dat ook niet doen. Ik ben er nog steeds niet zeker van of geschiedenis ons helpt om machtsmisbruik te voorkomen. Een andere ideeën en gedachtenwereld helpt misschien wel. Ik ben er tamelijk pessimistisch over hoe dat te bereiken.
Hoofdstuk 8 gaat over De ongelijkheidskloof dichten. Dat komt al dichter bij de levensovertuiging die ik al in mijn jeugd had over welvaart voor ieder, dat er eerlijk gedeeld wordt misschien zelfs een basisinkomen om te beginnen. Dat de individuele mens ook meer macht en zeggenschap over hun leven heeft, wereldwijd, en in ieder geval een menswaardig bestaan. Maar hoe moet dit bereikt worden als geld de macht viert en niemand ook maar iets wil inleveren?

Kom ik dan toch weer bij de liefde uit, liefde en empathie? En hoe vechten we met liefde en empathie tegen de harde egocentrische krachten van het kapitaal en veel politici, tegen xenofobie en racisme, tegen uitbuiting. Nee ik kom bij vechten uit en dat benauwd me.

En, omdat ik de woorden Global South zo vaak tegenkwam, dit filmpje om het te ontzenuwen:

AI houtskool en ik

the day that my left hand decided to turn to the right

In de filosofiegroep zou het onderwerp AI zijn. Ik las er al regelmatig over maar nu nog gerichter. De voors en tegens. Want dat vind ik een moeilijke vraagstelling waar ik niet uitkom. Ik heb gemengde gevoelens en gebruik het. Na het eerste enthousiasme van enkele jaren geleden (ik houd van nieuwe ontwikkelingen) ben ik wat terughoudender geworden in het gebruik. Ook vanwege de dataopslag die erg veel energie kost. Dus daarover voel ik me schuldig als ik het gebruik.
En ook om de andere nadelen van AI en het gevaar dat schuilt in dat het niet goed of voor ronduit slecht zaken gebruikt wordt.
Onderaan dit blog vind je de voor- en nadelen op een rijtje.
Ik moest er dus over gaan lezen en het blijven gebruiken want onbekendheid geeft angst, merk ik uit gesprekken met anderen.

Als zoekmachine is het geweldig omdat je nooit (nog niet?) reclame krijgt. En als vertaler van mijn gedichten vind ik het fantastisch, wel vroeg ChatGTP mij op een dag of het mijn gedichten zijn, dat ze erg mooi zijn en begon aanbevelingen te geven. Ik verwijderde als de wiedeweerga mijn invoer. Ik ben daar nu weer overheen en leer ook beter invoeren zodat ik betere resultaten krijg. In het begin liet ik AI wel eens een gedicht schrijven maar dat was altijd erg slecht en vlak en ik moest er om lachen.

Wat ik nog verder wil uitdiepen na de filosofieavond waren de voor- en nadelen en waarom sommige mensen in ‘therapie’ gaan bij AI, het als feedback gebruiken, er een vriend(in) mee construeren of andere raad vragen. Hoe werkt dat dan?

Om dat te proberen, schreef ik in ChatGTP:
-Een aantal jaren geleden ben ik begonnen met bloemen te fotograferen en cyanotypes te maken. Ik schijn nu een expert te zijn en dan wordt er van je verwacht dat je hier mee doorgaat. Maar ik heb behoefte aan verandering maar weet niet goed hoe ik dat moet doen. Geef mij een aantal tips hiervoor.-
En de tips kwamen er en vragen en voorstellen. Ik beantwoorde alles want werd steeds nieuwsgieriger wat er verder nog zou komen. Wilde nog niet toegeven dat het goede tips waren waar ik iets aan had. Bedacht wel hoelang ik zelf op internet zou moeten zoeken om de tips bij elkaar te scharrelen en er iets coherents van te maken.
Ik beantwoorde nog meer vragen, maakte nog meer keuzes en uiteindelijk vroeg AI of ik even wilde brainstormen. Aparte vraag want hoe brainstorm je met AI.
Ja dus, graag brainstormen! AI, (ik ben nu bijna geneigd het een naam te gaan geven want het voelt zo menselijk aan!) brainstormt razendsnel en geeft mij een aantal voorstellen. Ik kies er drie: oud, rauw en houtskool.

‘Zal ik er een projectvoorstel van maken?’ Ja graag, antwoord ik en het projectvoorstel komt met de naam -sporen en houtskool- en AI maakt er zelfs een pdf van die ik download.

Ik sloeg het op. Dacht dat ik er niets mee zou doen. Want het was een grap, niet waar? Dat was op zaterdag, maar zie, op maandag begon ik met een houtskooltje. Eéntje dan dacht ik, want ik heb nu toch het klimaat al vervuild met mijn opgeslagen data en AI gevoed met mijn input. En nu zes dagen later zijn het er zes en een gedicht en andere schrijfsels. Ook dat schrijven is onderdeel van het project.
Het werkt nogal verslavend en ik heb toch wel een paar weken nodig om alle AI opdrachten uit te voeren. Of is dat manipulatie en laat ik me graag manipuleren?
De houtskoolschetsen maak ik gewoon met de hand want AI gegenereerde visuals zijn verschrikkelijk kitscherig en plat en nietszeggend. In mijn ogen dan.
Al bezig zijnde kwam het idee in me op om zilvernitraat en cyanotypes van de houtskoolschetsen te maken. Het haalt me dus wel uit mijn impasse die ik dacht dat ik die niet had. Sessie geslaagd

In de filosofieclub kwamen vooral de nadelen naar voren en maar een paar voordelen. Dat het gebruikt kan worden om mensen te manipuleren of valse waarheden te laten lezen.
Maar het is er en gaat niet meer weg. We kunnen beter proberen er zo goed mogelijk mee om te gaan. Misschien kunnen mensen met goede bedoelingen veel goede input geven en het zo beheersbaar houden. Een item in Nieuwsuur over de herinterpretatie van de Dode zee rollen met heldere uitleg gaf mij een duidelijker beeld hoe het gebruikt wordt voor historisch onderzoek.
Ik merk zelf dat ik minder twijfel en minder voorbehoud heb over het gebruik van AI nu ik er meer over lees, hoor en het ook gebruik. Ik besef ook plotseling dat mijn zoon en kleindochter allebei op hun werk met AI werken en dat mijn kleindochter afgestudeerd is op iets met AI en logistiek. Ik moet ze dat toch eens vragen voordat ze gaan denken dat ik er niets van snap.

En over de voor- en nadelen? Ik vraag het AI maar eens.

Hoewel kunstmatige intelligentie soms angst oproept, biedt het ook veel voordelen die het dagelijks leven juist makkelijker en veiliger kunnen maken. AI helpt artsen bijvoorbeeld bij het sneller opsporen van ziektes, maakt het mogelijk om natuurrampen beter te voorspellen, en ondersteunt ouderen bij het langer zelfstandig wonen. Denk aan spraakassistenten die je herinneren aan medicijnen, of slimme systemen die valpartijen kunnen signaleren. Ook in het onderwijs, het verkeer en de energiebesparing speelt AI een steeds positievere rol. Belangrijk is: AI hoeft geen vervanging te zijn van mensen, maar een hulpmiddel — een extra paar ogen of handen. Als we deze technologie met zorg en gezond verstand gebruiken, kan ze bijdragen aan een samenleving die juist menselijker wordt, niet minder.

Door AI ontworpen fluorescerend eiwit (esmGFP)Wetenschappers hebben met behulp van de AI-taalmodel ESM3 een volledig nieuw fluorescerend eiwit ontwikkeld, genaamd esmGFP. Deze AI simuleerde 500 miljoen jaar aan evolutionaire processen om een functioneel eiwit te creëren dat niet in de natuur voorkomt. Het resultaat is een eiwit dat fluoresceert en potentieel toepassingen heeft in de geneeskunde, milieuwetenschappen en synthetische biologie.
AI ontrafelt mysteries van de Dode ZeerollenOnderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen hebben een AI-model genaamd Enoch ontwikkeld om de Dode Zeerollen te analyseren. Door handschriftherkenning en radiokoolstofdatering te combineren, ontdekte Enoch dat sommige rollen ouder zijn dan eerder gedacht. Ook suggereert het model dat bepaalde schriftstijlen, zoals Hasmonese en Herodiaanse, eerder verschenen dan voorheen aangenomen.
AI versnelt ontdekking van geneesmiddelenHet biotechbedrijf Basecamp Research gebruikt AI en milieudna-sequencing om nieuwe genetische sequenties te ontdekken. Door micro-organismen uit afgelegen gebieden te verzamelen, hebben ze al een miljoen nieuwe soorten geïdentificeerd. Deze gegevens verbeteren AI-modellen zoals AlphaFold, wat leidt tot snellere en efficiëntere ontwikkeling van geneesmiddelen.
AI helpt bij reconstructie van het menselijk brein In samenwerking met Harvard’s Lichtman Lab heeft Google een nanoschaal kaart van een stukje menselijk hersenweefsel gemaakt. Deze AI-gegenereerde reconstructie onthult ongekende details van neuronale structuren en verbindingen, wat kan bijdragen aan een beter begrip van neurologische aandoeningen.
AI voorspelt overstromingen en detecteert bosbranden. Google’s Flood Hub gebruikt AI om overstromingen tot zeven dagen van tevoren te voorspellen in meer dan 100 landen, wat levensreddend kan zijn in risicogebieden. Daarnaast helpt het FireSat-project bij het vroegtijdig detecteren van bosbranden, waardoor hulpdiensten sneller kunnen reageren.
FDA introduceert AI-tool voor snellere geneesmiddelenbeoordeling
De Amerikaanse FDA heeft een generatieve AI-tool genaamd Elsa geïntroduceerd om het proces van wetenschappelijke beoordelingen te versnellen. Elsa helpt bij het samenvatten van klinische protocollen en bijwerkingen, waardoor de goedkeuring van nieuwe geneesmiddelen efficiënter verloopt.
AI lost complexe wiskundige problemen op.
DeepMind’s AlphaGeometry heeft in 2024 complexe meetkundige problemen opgelost op een niveau dat vergelijkbaar is met menselijke Olympiade-winnaars. Samen met AlphaProof loste het systeem 83% van alle historische IMO-meetkundeproblemen van de afgelopen 25 jaar op, wat de potentie van AI in abstract redeneren benadrukt.

Deze voorbeelden illustreren hoe AI niet alleen bestaande processen versnelt, maar ook geheel nieuwe ontdekkingen mogelijk maakt.

De opkomst van kunstmatige intelligentie roept ingrijpende ethische dilemma’s op. Wie draagt de verantwoordelijkheid als een AI-systeem schade veroorzaakt—de ontwikkelaar, de gebruiker, of het systeem zelf? En hoe zorgen we ervoor dat AI-beslissingen eerlijk, transparant en vrij van vooroordelen zijn? Deze fundamentele vragen blijven voorlopig onbeantwoord. Terwijl AI grote voordelen kan bieden op gebieden zoals gezondheidszorg, mobiliteit en efficiëntie, is het essentieel om de risico’s niet te negeren. Alleen met doordachte regelgeving, duidelijke ethische richtlijnen en een bewuste, menselijke benadering van AI-ontwikkeling kunnen we de nadelen beperken en het vertrouwen in deze technologie behouden.

Desinformatie & Deepfakes. Toepassing: AI wordt gebruikt om geloofwaardige nepvideo’s, -audio en -teksten te genereren.
Gevolgen: Deepfake-video’s kunnen publieke opinie manipuleren of verkiezingen beïnvloeden.
Nepnieuws, automatisch gegenereerd door taalmodellen, ondermijnt vertrouwen in media en instituties.
Politici of publieke figuren kunnen “incriminated” worden met nepcontent.
Massasurveillance & Repressie. Toepassing: Overheden gebruiken gezichtsherkenning en gedragsanalyse voor surveillance.
Gevolgen: In landen als China worden burgers 24/7 gevolgd via AI-gestuurde camera’s (bijv. “social credit systems”).
Oppositiegroepen kunnen worden onderdrukt of gestraft op basis van AI-analyses.
Autonome wapens & militaire toepassingen. Toepassing: Drones of wapensystemen met AI kunnen zelfstandig doelen identificeren en aanvallen.
Gevolgen: Onmenselijke besluitvorming over leven en dood zonder menselijke tussenkomst.
Escalatie van conflicten (AI-wapens reageren sneller dan mensen).
Cyberaanvallen & hacking. Toepassing: AI kan kwetsbaarheden analyseren, phishingmails genereren of wachtwoorden kraken.
Gevolgen: Geautomatiseerde cyberaanvallen zijn effectiever en moeilijker op te sporen.
AI gegenereerde e-mails zijn moeilijk van echt te onderscheiden en kunnen mensen misleiden (social engineering).
Werkloosheid & economische ongelijkheid. Toepassing: Automatisering van taken door AI in bijvoorbeeld administratie, productie en zelfs creatieve sectoren.
Gevolgen: Miljoenen banen verdwijnen of veranderen radicaal.
AI-vermogende bedrijven krijgen meer macht en marktdominantie.
Economische ongelijkheid groeit tussen mensen met en zonder toegang tot AI.
Bias & discriminatie. Toepassing: AI-algoritmes nemen beslissingen in rechtspraak, werving of kredietverlening.
Gevolgen: AI-systemen kunnen bestaande vooroordelen versterken (bijv. etnisch profileren).
Gebrek aan transparantie (“black box”) maakt het moeilijk om fouten aan te kaarten.
Misbruik in wetenschap en geneeskunde. Toepassing: AI kan worden gebruikt voor biohacking of het ontwerpen van schadelijke stoffen.
Gevolgen: In 2022 toonde een onderzoek aan dat een AI-systeem in een paar uur duizenden potentieel dodelijke moleculen ontwierp (als proof of concept).

verschuivingen

Aan het lezen:

Ouder worden als ervaring
Filosofie van het late leven
van Suzanne Biewinga

Luisteren

Interview met Anna Enquist
in podcast Het Uur van de NRC

Tiptoeing

omdat ik krimp
krimpt de wereld met me mee
ik word langzaam
transparant

op het kleine stukje weg
dat ik voorzichtig beloop
in het uur dat ik nog over heb
botsen mensen tegen mij aan

ik heb nooit willen leren om
niet gezien te worden
dit is de eerste keer in het leven
dat ik oud word

en de laatste

Gedicht IJda Smits
ongepubliceerd

Terwijl ik aan het lezen en schrijven ben over de toestanden in de wereld en daar bij stagneer omdat ik denk dat ik misschien te oud ben om daar over te oordelen en dat iedereen die er over schrijft dat beter kan dan ik, gebeurt er iets waardoor ik plotseling een adrenaline stoot krijg. De dingen vallen op hun plek. Ik wist het wel maar toch ook niet. Ik moet gewoon doorwerken, hoe dan ook en ik pak mijn wol uit de doos en experimenteer wat met een, dacht ik, mislukt stukje ruwe wol dat ik in fenegriek geverfd heb.
Als er door de buitenwereld maar genoeg dingen gezegd en ongezegd gecommuniceerd worden ga je je oud voelen en stagneert je scherpe geest als vanzelf en ervaar je een vorm van ongelukkig zijn die je niet begrijpt.

Uit: Ouder worden als ervaring:

-Omdat ouderen weinig worden afgebeeld in de media en ageistische afbeeldingen hen niet als persoon laten zien, wordt hun gelaat uitgewist en geschonden.
Door de vooroordelen over ouder worden, worden ouderen als de ander gezien en ontmenselijkt.-

En mijn persoonlijke mening en gevoel is dat dit naar vrouwen meer gebeurt dan naar mannen. Vrouwen worden altijd op uiterlijk beoordeeld. Dat uiterlijk verandert en wordt niet mooi gevonden. En ook op vruchtbaarheid, want ageisme begint voor vrouwen vroeger dan voor mannen. De meesten dan want ik wil niet generaliseren.

Terwijl de wol onder mijn viltmachine doorglijdt en met talloze gaatjes in de klit gebracht wordt, glijden mijn gedachten van het boek ‘Ouder worden als ervaring’ naar het interview met Anna Enquist in de podcast het Uur, waarin ze vertelt dat het ouder worden met zich meebrengt dat je weggeschoven wordt, uitgeschakeld, terwijl dat helemaal niet nodig is omdat je nog genoeg kennis en kunde hebt om nog mee te kunnen doen.
Daar heb ik ervaring in, denk ik. Ik kon het niet duiden maar opmerkingen als ‘oh wat goed op jouw leeftijd, dat je dat nog kan, goh wat kun je met jou nog leuk praten, werden steeds veelvuldiger tegen me gezegd. Ik voelde me er niet lekker onder, want ik zeg toch ook niet tegen jongere mensen ‘Oh wat goed op jouw leeftijd, dat je dat al kan, oh dat je al zo leuk met mij kunt praten.’ Ik ga er gewoon van uit dat degene met wie ik in gesprek ben kan wat ik ook kan. Het ouder worden heeft me niet gelijk van mijn verstand beroofd.

Er is een event waar ik uitgeschoven dreigde te worden met de reden dat ik er vorig jaar al aan mee gedaan heb. ‘Plausibel', denkt mijn redelijke zelf en ik trok me terug van het gebeuren. Maar nu zie ik dat er wel mensen van vorig jaar mee doen.

Tegen mij liegen vind ik onacceptabel.

Ik bewoog mij altijd onbekommerd tussen mensen tot daar vorig jaar verandering in kwam. Mede daarom heb ik de beslissing genomen om mij niet meer onder mensen jonger dan 50 te begeven, niet meer deel te nemen aan evenementen en ook mijn kennis over alternatieve fotografie en textielbewerking niet meer te delen met hen. Want delen moet wederzijds zijn en niet nemen en niets teruggeven. Dit voornemen en het begrip van wat er gebeurt geven mij in ieder geval vrijheid in mijn hoofd. Of ik me er aan houd is een tweede want soms kom ik een aardig jong mens tegen waar ik graag iets mee deel.

Terwijl de wol onder mijn viltmachine doorglijdt om in de klit gebracht te worden, probeer ik mijn gedachten te ontklitten en mijn boosheid als een goede stoicijn te laten afvloeien.
Ook oude mensen kunnen nog boos worden en dat is geen teken van beginnende dementie, wel van onmacht omdat je tegen een dikke glasplaat praat.

Al denkende belandt mijn wollen lapje, geverfd met fenegriek onder de free motion embroidery machine voor de finishing touch.
En vind ik moed en kracht door deze jonge anarca-feministische chanteuse:

Op de site van Amnesty International lees ik het volgende: Ageism gaat over stereotypes, vooroordelen en discriminatie die te maken hebben met je leeftijd. Ouderen ervaren de pijnlijke gevolgen ervan. Wereldwijd is ageism de basis van veel schendingen van mensenrechten. Amnesty International documenteerde schendingen in binnen- en buitenland.
De internationale mensenrechten beschermen momenteel niet duidelijk tegen ageism. Sterker nog: de maatschappij vergeet vaak de bijzondere noden van ouderen om volop hun mensenrechten te laten gelden. Er is geen internationaal verdrag dat overheden verplicht om daarvoor aparte inspanningen te doen.
Amnesty International pleit samen met veel andere organisaties voor een ouderenrechtenverdrag. Dat kan oudere mensen beschermen tegen ageism, en andere gebreken in het internationaal recht opvullen.
STEREOTYPES, VOOROORDELEN EN DISCRIMINATIE
Ageism verschijnt in verschillende gedaantes: in stereotypes (hoe we denken), in vooroordelen (hoe we voelen) en in discriminatie (hoe we handelen) op basis van leeftijd. Het verkleurt het beeld dat we van ouderen hebben: ze zouden allemaal kwetsbaar, passief en zorgbehoevend zijn. Laat staan dat ze nog interesse hebben om te werken of om nog veel met hun leven te doen.

ik ben niet dapper

Gelezen:
Svetlana Aleksijevitsj
De oorlog heeft geen vrouwengezicht.
Kunnen woorden ons nog redden,
essay Belle van Zuijlenlezing 9 oktober 2024.
Gekeken en geluisterd:
Carefree Wandering

Ik ben niet dapper

laten we ons niet door woede laten leiden

als er te veel mensen opstaan
 met geweld in hun ogen
 waardoor er te veel mensen lijden en
de wereld zoals wij die kennen 
bedreigd wordt in haar bestaan

als ons brein geteisterd wordt 
door wervelwinden aardverschuivingen 
een klauw van onmacht ons vast
 in zijn greep houdt laten we dan niet 
het kwaad met kwaad willen bestrijden

laten wij ons niet door woede laten leiden

laten we zeggen dat we niet dapper zijn
 niet dapper genoeg om op barricades te klimmen
 maar laten we zeggen dat we dit niet willen 
zeg, ik ben niet dapper maar dit wil ik niet 
zeg het zolang als het nodig is

Gedicht IJda Smits
ongepubliceerd

Soms schrijf ik een stukje maar sinds ik luisterde naar de toespraak van (nu) NAVO-leider Rutte stromen mijn woorden nog wel in mijn hoofd maar ik kan ze moeilijker uiten. Het is oorlog zei hij en we moeten ons geestelijk voorbereiden op oorlog. Cybercrime en desinformatie om chaos te veroorzaken waaiert uit over de wereld. Ik raakte lichtelijk in paniek en wil direct noodpakketten, wereldradio's en zonnepanelen aanschaffen. Ik weet heel goed dat dat geen zin heeft maar blijf zoeken op internet naar alle benodigdheden om te overleven, of in ieder geval mijn geliefde kinderen en kleinkinderen te laten overleven. Ga weg, denk ik ga daar weg maar ook dat heeft geen zin want het is wereldwijd.
Mijn zoon stuurde mij het YouTube kanaal Carefree Wandering. Ik keek naar de filosofische gesprekken, haalde diep adem en herpakte mijzelf. Liet mijn verstand weer de plaats innemen van mijn angst.
Er zijn mensen die het westen de schuld geven van wat er gebeurt want het westen moet eigenlijk gewoon niet op bedreigingen reageren. We moeten de dictator niet tarten want dan escaleert het. Ze vergeten dat de dictator de agressor is en niet het land dat aangevallen wordt. Als die landen nou maar gewoon toegeven dat ze……… dan ………… Blaming the victim heet dat en het zal wel door angst ontstaan, hoop ik. Maar angst is een slechte leider en onmacht ook.

Kunnen woorden ons nog redden

Ik had, en heb nog steeds, geen mensen om me heen die geen oorlog hebben meegemaakt: een opa, ouders, zonen, echtgenoten – allemaal, omdat we ofwel in oorlog waren óf ons op een oorlog voorbereidden. Een ander leven kennen we niet. We zijn oorlogsmensen. Onze kinderen hebben altijd oorlogje gespeeld, dat doen ze graag. Ze krijgen oorlogsspeelgoed.

Uit de Belle van Zuylen lezing van Svetlana Aleksijevitsj, gepubliceerd in de Groene
https://www.groene.nl/artikel/op-zoek-naar-een-getuige

foto van mijn moeder en vier van de vijf kinderen uit 1948

Ik herken deze uitspraak van Svetlana Aleksijevitsj. Net als zij kom ik uit een gezin dat getekend is door oorlog. Mijn oudste zussen en mijn ouders en de meeste andere familie hebben de oorlog, wonende in Rotterdam, volop meegemaakt. Er werd nooit over gepraat, ook niet waarom het gezin niet bij elkaar woonde in de oorlog, waarom mijn zusjes naar andere plekken gebracht werden, waar mijn vader was, waar mijn moeder was. Mijn broer, zusje en ik zijn van na de oorlog. Ik vroeg maar kreeg geen antwoord. Met dit schrijven doorbreek ik een taboe maar heb ik nog steeds geen antwoord. Ik weet alleen dat iedere oorlog, ieder geweld mij diep treft.
Het enige dat mijn nog levende oudere zus mij vertelde een paar jaar geleden, is dat ze nog steeds bang is voor vliegtuigen en sirenes is. Daarbij krijg ik de beelden van kinderen van nu voor ogen en zie dat ze, net zo als mijn zus, schrik en angst in hun ogen hebben. Dat is dus voor levenslang. Waarom wordt dit kinderen aangedaan voor levenslang.

Ik begrijp nu de eenzaamheid van de mens die daaruit (de oorlog) terugkeert. Als van een andere planeet of uit het hiernamaals. Zo'n mens weet iets wat anderen niet weten, wat alleen bestaat in de buurt van de dood. Als ze iets met woorden over willen brengen voelen ze zich rampzalig en raken verstomd. Zij willen vertellen en de anderen willen begrijpen, maar iedereen is machteloos.
Uit: De oorlog heeft geen vrouwengezicht, van Svetlana Aleksijevitsj

Naar aanleiding van de lezing ben ik het boek De oorlog heeft geen vrouwengezicht gaan lezen. Het blaast mij omver, het grijpt me bij mijn strot. Ik leg het weg en pak het weer op. En dan heb ik het alleen over het voorwoord, de inleiding van het boek. Want het boek zijn interviews met Russische vrouwen die in de tweede wereldoorlog gevochten hebben. Als kantonnier, schutter, vlieger, kortom alles wat mannen ook deden. Maar na de oorlog konden en mochten ze niet meer praten over wat ze gedaan en meegemaakt hadden. De oorlog is een mannenzaak, heldhaftig en groot en vrouwen zijn niet heldhaftig en groot. En bovendien waren hun herinneringen niet heldhaftig en groot. Dus zwegen ze, tot ze geïnterviewd werden. Hun taboe om te spreken over de oorlog is groter dan mijn taboe om over mijn familie te schrijven.
En toch hebben ze er over gesproken en is het nu opgetekend.

Ik heb het geluk dat ik leefde en mijn kinderen en kleinkinderen opgevoed werden in de veilige bubbel van vrede in de westerse wereld waarvan we denken dat die nog steeds bestaat.
Maar Mark Rutte haalde ons doeltreffend uit onze genoegzame wereldje.

En daarom lees ik nu Roman Krznaric, Geschiedenis voor morgen en Tim Snyders, Over tirannie om te leren hoe het ook anders kan en in de hoop me wat minder machteloos te voelen. En als de angst weer toeslaat kijk ik weer naar een aflevering op Carefree Wandering.

de kunst van het ongelukkig zijn

Gelezen:
De kunst van het ongelukkig zijn
Dirk de Wachter

De kunst om gelukkig te zijn
Arthur Schopenhauer

Er loopt iemand met een trap
aan de overkant van de straat

langs de rand van het park
in een straf tempo voorbij

terwijl ik uit het raam kijk
ik heb niets anders te doen

ik wil niets anders doen
zelfs niet bedenken dat ik

van alles zou kunnen maken
of schrijven of lezen ik doe dat

niet omdat ik humeurig ben
en daarom maar kijk hoe de mensen

op straat zich bewegen van de ene
kant naar de andere op een manier

alsof ze precies weten
waar ze vandaan komen

of waar ze naar toe gaan met
die verdomde trap onder de arm.

IJda Smits
uit: In de tijd van het interval

Beeld: IJda Smits
cyanotype
Mijn schaduw is een gluurder

De kunst van het ouder worden, de kunst van het verdwijnen, de kunst van het ziek zijn, de kunst van kunst, de kunst van het veranderen, de kunst van de imperfectie.
Er is een hoop ‘kunst van’ en ik vraag me af of ‘de kunst van’ een modegril is of een gebrek aan creativiteit om een pakkender titel te vinden. Of zou het marketingtechnisch interessant zijn omdat mensen graag boeken kopen met titels die beginnen met ‘de kunst van'. En waarom is dat dan zo. Geeft het woord kunst meer gewicht aan een boek?
En devalueert het de kunsten niet als alles kunst genoemd wordt? Want kunst als een kunstje, makkelijk gedaan, er is geen kunst aan.

Ik fulmineer hier nu wel over het gebruik van titels als dit maar het is natuurlijk al voor Dirk de Wachter ontstaan en ook in de 19de eeuw populair, bijvoorbeeld bij Schopenhauer (negentiende eeuw), de kunst om gelukkig te zijn en de kunst van het gelijk krijgen.
Het geschrift de kunst om gelukkig te zijn lees ik als tegenhanger van het ongelukkig zijn. Ben ook erg benieuwd naar hoe deze aartspessimist die de wereld een tranendal noemt, leefregels geeft om gelukkig te zijn.

Ik begon met het lezen van De kunst van het ongelukkig zijn van Dirk de Wachter, vooral omdat de zin op de achterkant me bevalt. En het kunstwerk van Louise Bourgeois, ten AM is when you come to me op de cover. Een kunstenaar die ik bewonder en die haar ongeluk zo goed kon transformeren in prachtige kunst.
Met haar mooie beeld kan ik de titel wel verdragen.
En zoals mijn bijgaand gedicht laat zien ben ik er niet vies van om ongelukkig zijn uit te vergroten.

‘Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing.
Streven naar zin en betekenis, daarentegen, is waar het leven om draait.’

Met de eerste regel ben ik het wel eens. Ik ontmoet veel mensen die vooral met de schoonheid van het leven bezig zijn, de blijdschap, de tevredenheid, en oh, kijk mij het eens goed doen. Ik word niet vrolijk van ze. Ik word, eerlijk gezegd wat moe van zulke mensen en ga liever niet met ze om. Het leven is niet zo maakbaar als zij willen doen voorkomen en pech is niet eigen schuld.
Ik heb altijd de ellende die er is op de wereld ook op mijn netvlies. En nee ik ben niet depressief, ik ben realistisch.
Maar zin en betekenis, zouden er veel mensen bezig zijn met het streven naar zin en betekenis. Is het niet zo dat de meesten gewoon een leven willen hebben met zekerheid, een partner en misschien kinderen, in een leuk huis willen wonen, zich veilig willen voelen.
Wat als dat de zin en betekenis van het leven is en verder niet.
Ik had grote moeite met het lezen van het boek van de Wachter. Ik weet niet of het zijn schrijfstijl is of mijn vooroordeel tegen psychiaters. Beiden denk ik. Er sluimert iets van de door mij verfoeide, overdreven maakbaarheid in. Als we maar goed ons best doen dat komen we er wel uit met behulp van. Misschien heb ik ook iets tegen de vorm van helper en hulpeloze. Ik moet maar eens bij mezelf te raden gaan.

Ben ik wel ooit ongelukkig geweest? Ik heb verdriet gehad door het verlies van mensen, te weten dat ik ze nooit meer zou zien en vasthouden. Maar verdriet is een realiteit in het leven. En is er een verschil tussen ongelukkig zijn en verdrietig zijn. Mensen die ongelukkig zijn denken en voelen waarschijnlijk dat het het ongeluk nooit meer over gaat. Van verdriet leer je, door het mee te maken, dat het ooit weer te dragen is en het leven weer goed wordt, weer leuk wordt.
Weemoedig leuk. Wat is weemoed dan. In weemoed zit het woord moed wat gemoed kan betekenen, het pijnlijk gemoed maar het herbergt ook het woord moed, pijnlijke dapperheid maar dapper. En die dapperheid spreekt mij aan. En die kom ik ook tegen bij Schopenhauer.

Eudaimonolgie noemt Schopenhauer de kunst om gelukkig te zijn tegen alle ellende in. De weg van onthechting en ontbering moet worden vermeden en ook om het geluk te bereiken ten koste van het geluk van anderen moet worden vermeden omdat de gewone mens nu eenmaal hiervoor het noodzakelijke verstand niet mag worden verondersteld.
Volgens Schopenhauer gaat het leven van mensen heen en weer tussen pijn en verveling en hij roept ons op het waardevolle werktuig te gebruiken dat moeder natuur ons geschonken heeft:
De menselijke vindingrijkheid en de praktische verstandigheid.
Het gaat er om dat wij leefregels hebben die ons helpen het kwaad af te wenden en de slagen van het noodlot af te weren in de hoop dat we, zo niet het onbereikbare volmaakte geluk, dan toch minstens de relatieve gelukzaligheid kunnen bereiken in de afwezigheid van pijn.

En daar komt de weemoed, de pijnlijke moed weer te pas om onszelf diep in de ogen te kijken en onszelf toe te geven dat wij niet per definitie recht hebben op genot en geluk. Dat wij het ongeluk leren aanvaarden als deel van het leven.
Eigenlijk is dat iets wat ik al heel lang weet en waar ik, al als kind, naar geleefd heb. Maar nu, nu ik terug kijk op mijn leven, besef ik pas hoe veel geluk ik had en nog heb met mijn dappere flexibele geest. Of wat minder aardig gezegd: met mijn arrogante kort door de bocht karakter.

En ik hoef nog steeds niet altijd te glimlachen, mijn empathie met de minder gelukkige mens is nog steeds groot.

mijzelf bij elkaar tekenen

Ik ben er weer met mijn leven en het onderwerp ouder worden. Ik mag weer bestaan van mij zelf naast alle verschrikkelijke oorlogen en de vele doden die daarbij vallen. Langzaam ben ik uit de shocks gekomen en kijk ik verbaasd naar Nederland en hoe hier voor super rechts gekozen is.
Maar goed, ik ben er weer, ik heb mijzelf weer bij elkaar getekend.

XIX Nu rest mij nog het vierde argument dat mensen van onze leeftijd het meest bang en ongerust schijnt te maken: het feit dat de dood naderbij komt. Het is waar, die kan niet ver verwijderd zijn van de levensavond. Maar wat een beklagenswaardige grijsaard , die in zo'n lange tijd van leven nog niet heeft ingezien dat men zich voor de dood geen zorgen moet maken. Cicero, uit Over Ouderdom

Het is een dik en lijvig boek, het boek de kunst van het ouder worden. Ik lees graag filosofische teksten , maar nu ik met de onderwerpen ouder worden en sterven bezig ben, beginnen er sterretjes voor mijn ogen te draaien en wist ik niet waar te beginnen. Bij de oude Grieken of de modernen of ergens tussenin. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het al jaren in de kast heb staan, het oppakte en weer terugzette en vergat wat er in stond. Dit blog is er dus ook voor om niet gelezen boeken te gaan lezen. Maar ik beloof mijzelf niet dat ik dat waar kan maken.

De inhoudsopgave zou mij inspiratie geven, dacht ik, maar ik zag alleen de heren-filosofen en welgeteld drie-dames filosofen. En een gedicht van Sappho waarin ze het oud worden en het verlies van schoonheid betreurt. Voor dit onderwerp kan ik me niet met mannen en hun gedachten daarover verhouden, denk ik. Ik ging dus naar de sectie hedendaagse auteurs en begon bij het stuk van Sandra Lee Bartky “ Ongeplande overbodigheid: Enkele bespiegelingen over ouder worden. Alleen de titel al deed een donker gordijn over mijn brein vallen en de rest over alles is verlies, maakte mij diep depressief. Ze verlangt naar gesprekken met leeftijdgenoten en treurt over het teloorgaan van haar jeugdcultuur.

Misschien hadden de bejaarden verwacht dat ze als een schatkamer vol wijsheid beschouwd zouden worden, maar dat is niet zo; ze worden vaker gezien als mensen die niet met hun tijd zijn meegegaan, als hopeloos ouderwets. Sandra Lee Bartky, Ongeplande overbodigheid.

De rest van de onderwerpen? Verlies van sociale en werkgerelateerde netwerken, intellectuele, morele en culturele overbodigheid, verlies van de bewonderende blik, verlies van mogelijkheden om seksuele relaties aan te gaan.

Ik verzet me tegen haar verlies litanie maar weet dat ze in bepaalde opzichten gelijk heeft. De meeste verliezen die ze noemt kunnen vervangen worden door nieuwe mogelijkheden of het verlies van bewonderde blikken zo'n verlies is? Ik vind dat heerlijk rustig. Eigenlijk vind ik veel in deze levensfase aangenamer, het je minder aantrekken wat anderen van je denken, het niets uitmaken van hoe je er uit ziet, beter je grenzen kunnen stellen. Ik zou haar ongeplande overbodigheid willen vervangen door overbodige overbodigheid en door -je kunt jezelf zo overbodig maken als je wilt-. Heerlijk toch.

Waar de overbodigheid wel een venijnige vorm aanneemt is het feit dat bij het oud worden mensen denken dat je gebrekkig bent, dommer bent geworden, je niet meer goed kan nadenken, je per definitie kwetsbaar zou zijn. Uit ervaring weet ik dat ik in sommige situaties aangesproken word alsof ik een onmondig kind ben. En als ik tijdens een gesprek als een normaal mens antwoord dan wordt er vaak gezegd "wat heb je nog een levendige geest"! Ja sorry, waarom zou ik geen levendige geest hebben, misschien wel levendiger dan de geest van degenen die zo'n opmerking maken. Maar ik zeg er niets over want ik mag van mijn kleindochter niet met iedereen ruzie maken, en ze heeft gelijk, het maakt het leven makkelijker om niet meer steeds snedig in discussie te gaan en je gelijk te willen bewijzen. Ik had in de vorige alinea gesteld dat ik me minder aantrek van wat anderen van me denken dus waarom daar dan een punt van maken.

Gelukkig sloeg ik ook een stuk van Bertrand Russell (1872-1970) open, het essay 'How to grow old' uit Portraits from Memory and other Essays (1956) en daar vond ik me helemaal in. Het is dus toch mogelijk me met heren filosofen te verhouden op bepaalde punten. Misschien, misschien vallen mannelijke en vrouwelijke ervaringen over ouderdom wel samen na een bepaalde leeftijd, verdwijnen de verschillen.
Het is een kort essay en ik neem er maar één citaat uit maar het is het lezen waard en misschien ga ik maar eens een vertaling van dit boek zoeken.

Ik denk dat een geslaagde ouderdom het makkelijkst is voor mensen die sterke, niet op de persoon gerichte interesses hebben, waar geschikte activiteiten uit voortvloeien. Op dat terrein is lange ervaring werkelijk vruchtbaar, en op dat terrein kan de wijsheid die voortkomt uit ervaring een rol spelen zonder benauwend te worden. Bertrand Russel, Hoe je oud moet worden.

Ik doe mijn best!

De toekomst van het sterven

Ik ben bang om te sterven, maar het eeuwige leven - dat is wel erg lang. (Simone de Beauvoir, Alle mensen zijn sterfelijk)

Ik ben niet bang te sterven maar wel dat ik te lang doorbehandeld word of de zeggenschap verlies. Ik gebruik het citaat omdat het boek van Marli Huijer er mee begint, en Alle mensen zijn sterfelijk is een prachtig boek. Ik ben veel met sterven bezig in lezen en denken. Dat komt natuurlijk omdat, nu ik oud ben, ik toch wel enigszins moet vertellen aan mijn nabestaanden hoe ik het wil hebben, straks, als ik nog ouder ben en bedlegerig of ik het allemaal niet meer zo weet.

Ik heb het boek 'De toekomst van het sterven' van Marli Huijer aangeschaft om mijn ideeën over doorbehandelen, sterven en euthanasie wat meer achtergrond te geven voor mijzelf. Uit de recensies die ik las maakte ik op dat het wel in mijn gedachtenlijn past over het te lang doorbehandelen van oude mensen. Vooral over dat laatste denk ik veel na. Ik heb een paar jaar geleden een niet-behandel wilsverklaring opgesteld, en als ik het zelf niet meer kan verwoorden heb ik mijn oudste zoon en mijn kleindochter volmacht gegeven om dat in mijn plaats te doen. Ze weten wat ik wil en ik vertrouw ze.

Er is veel onbegrip over die wens van mij zowel bij artsen als bij mensen die ik er over vertel. De laatsten zeggen 'maar je bent nog jong!' Ik kan jullie alleen zeggen, 'ik ben niet meer jong'. De realiteit is dat ik grote kans heb binnen nu en tien jaar te sterven. Ik wil niet meer jong zijn, ik wil de ouderdom aanvaarden en ervaren en sterven.

De huisartsen die ik had en heb denken dat het een euthanasieverklaring is en zeggen 'wij doen geen euthanasie in deze praktijk'. Het wordt dus niet gelezen. Zelfs het titelblad niet want daar staat met grote letters op: NIET BEHANDEL VERKLARING. Een niet behandelverklaring houdt in dat ik geen levensverlengende behandelingen wil als ik oud ben. Na het vijfenzeventigste levensjaar, heeft de Amerikaanse oncoloog en bio-ethicus Ezekiel J. Emanuel ervaren in zijn werkzaam leven, nemen de gebreken, chronische ziekten en algehele veroudering zozeer toe dat deze een beperking worden in het dagelijks leven. Ik ervaar dat zelf en heb ook van anderen gehoord dat vijf- zesenzeventig een omslag is in het leven. Ik zie het als een cyclus, tot tien jaar zijn we kind dan komen we in de pubertijd en vanaf vijftien jaar fysiek op weg naar volwassenheid. Dan sterven we langzaam weg in ongeveer vijftien jaar. Ik leefde het leven met al haar ups en downs en nu is er een rust in mij gekomen, een blijdschap en onbekommerdheid over mijzelf die ik ook in mijn kinderjaren had. De cyclus, zoals Marli Huijer beschrijft 'mensen verschijnen en mensen verdwijnen', is dan voltooid voor mij.

Het is dus geen euthanasieverklaring want euthanasie wil ik niet. De pijnstilling en palliatieve zorg zijn tegenwoordig zo goed dat dat, wat mij aangaat, voldoende is om mijn laatste levensweken dragelijk te maken. Eerlijk gezegd stuit het mij tegen de borst om een ander mens te vragen mij dood te maken. Mijn ervaring met degenen die ik verzorgde in het laatste stukje van hun leven is, dat zij hun stervenswens steeds opschoven. Vaak tot ze het niet meer konden zeggen en hun doodsverzoek op papier niet voldoende was. Ik ben niet tegen euthanasie, ik vind dat ieder een eigen keuze heeft en ga er van uit dat het een zorgvuldig overwogen beslissing is.

Het eerste hoofdstuk heet Het huis der sterflijkheid wat ik een prachtige poëtische titel vind. Ze beschrijft hierin een gesprek met een collega-filosoof en medicus als tafelgast bij een gesprek zitten en luisteren naar een transhumanist van zesentwintig jaar. Transhumanisten willen het verouderingsproces kunnen stopzetten en het leven verlengen, zonder degeneratieve ziekten oud worden.Volgens Huijer verwaarlozen wij dan het huis der sterfelijkheid en houden ons niet bezig met lijden en dood.

Ik kijk naar mijn ouder wordend lichaam. Ik voel hoe het begint te protesteren tegen een eeuwig leven. Natuurlijk dacht ik toen ik jong was dat ik het eeuwig leven had. Tegen beter weten in want in mijn moeder's familie stierven de meesten voor hun zestigste verjaardag. In mijn naaste familie, waarbij ik mijn zonen en kleinkinderen buiten beschouwing laat want zij behoren eeuwig te leven, maar wel mijn zussen en broer en hun kinderen toe reken, bestaat uit twaalf personen waarvan er al zes dood zijn. Waarvan vijf voor hun zestigste levensjaar.

Die onverzadigbare zucht naar meer tijd...../ Het menselijk zijn is door en door sterfelijk, we weten dat maar proberen het tragisch besef daarvan verre van ons te houden. (Marli Huijer).

Het is voor mij onmogelijk het tragisch besef verre van mij te houden. De realiteit diende zich al jong aan maar er écht over nadenken kwam pas later, pas na de dood van mijn vader. Ik was toen vijf en veertig. In mei 1992 belde hij mij. 'Ik ga dood' zei hij nadat ik mijn naam had gezegd. 'Ja papa' antwoordde ik. 'Ik heb een mooi leven gehad maar nu is het genoeg'. Mijn vader is lang gezond geweest maar toen hij drieëntachtig was kreeg hij problemen met zijn nieren. 'Iedereen wil dat ik naar het ziekenhuis ga voor dialyse maar dat wil ik niet, laten ze die dialyse maar voor jongere mensen bewaren. Je moet me helpen'. Ik begreep hem want ik wist dat, welke medicijnen hij ook kreeg, hij ze nooit gebruikte. Hij was tegen de medicalisering van het oud worden en sterven voordat daar over gesproken werd.

Ik hoefde er niet over na te denken, ik ging. Hij hing schuin in een stoel en morste koffie, mijn fiere trotse vader. Samen met zijn vriendin vormden we een buffer tegen 'iedereen', hij wilde niet behandeld worden. Hij stopte met eten en drinken en na een paar onrustige dagen gaf hij zich over. De gifstoffen door niet-werkende nieren tasten zijn hersenen aan en de morfine stapelde zich in zijn lijf. Niet lang daarna ging hij dood. Ik vond hem dapper. Hij leed en droeg het zonder klagen. Hij is vijfentachtig geworden. Dit was het moment dat ik ging nadenken over het in leven willen blijven en het rekken met allerlei behandelingen. Marli Huijer heeft het over wegsterven en dat heeft mijn vader gedaan en het afscheid nemen was verdrietig, maar niet zo dat ik in een diepe rouw kwam.

Honderd jaar oud worden en , zonder ziekten of gebreken, en dan pats-boem de geest geven. Wie wil dat nou niet? Rechthoekig leven heet dat ideaal. Marli Huijer.

Het rechthoekig leven en transhumanisme is niets voor mij want het betekent dat het leven, de levensduur vast staat. En stel, en stel dat het steeds maar opgerekt wordt, het rechthoekige leven en de wereld alleen nog maar bevolkt wordt door dezelfde mensen, aangenomen dat ze niet verongelukken of elkaar uitmoorden, hoe conservatief en zonder vernieuwingen zal de Westerse wereld dan niet worden. Want dit rechthoekig leven is een westers perspectief.

Er komt uiteraard een dag waarop de doodsengel/ Bij wijze van spreken geen werk meer heeft/ Dan zal hij de hand aan zichzelf moeten slaan. Mustafa Stitou, Varkensroze ansichten

Mooi in het boek is dat er ook over de gevolgen voor het klimaat gesproken wordt. We hebben een lange klimaatschaduw, we gebruiken teveel fossiele brandstoffen, al onze medicatie belandt op de een of andere manier in de grond. Ze noemt ook het boek, dat ik al langer aan het lezen ben maar steeds weg leg om iets ander te lezen, De goede voorouder van Roman Krznaric, lange termijndenken voor een kortetermijnwereld. Het lange termijn denken houdt in dat wij al denken aan komende generaties en zo leven dat wij de wereld leefbaar achterlaten voor ze. Maar dat is een onderwerp voor een volgend blog en gelukkig zijn er al ouderen die daar bewust mee bezig zijn.

Dit essay van Marli Huiler heeft veel meer inhoud en denkstof dan de omvang, 168 pagina's, doet vermoeden. In dit blog kan ik het niet allemaal verwoorden maar ik ben blij dat mijn denken over dit onderwerp bevestigd wordt en ik het misschien duidelijker kan uitleggen waarom ik het wil zoals ik wil.

Rest mij nog te zeggen dat op een dag in de nabije toekomst, ik me ga terug trekken om rustig, tevreden en vrolijk langzaam uit het leven te verdwijnen.

Meer over het onderwerp:
Lezing van Marli Huijer
Ivan Illich, Het medisch bedrijf
Roman Krznaric, De goede voorouder

Categorie: filosofie