Gelezen: Michel de Montaigne; Over de ervaring,
Irshad Manji; Het Islam dilemma,
Michel Houellebeq; De mogelijkheid van een eiland
er zijn veel mogelijkheden
er zijn mensen die
alle mogelijkheden overwegen
en mensen die geen mogelijkheden zien
er zijn mensen die
hun eerste reactie bevragen
en er zijn mensen die
vasthouden aan hun eerste gelijk
niet kunnen zeggen
ja misschien misschien
is dat ook een mogelijkheid
misschien kan ik mij beraden
zeggen zo had ik het niet bedacht
maar wat jij zegt zo kan het ook zijn
er zijn veel meer mogelijkheden
IJda mei 2022
Nog nooit hebben twee mensen hetzelfde gedacht
Ieder denkt op eigen wijze over zaken en koestert eigen opvattingen. Dat geeft afwisseling aan de communicatie over en weer. We discussiëren, proberen de ander te overtuigen van onze opvattingen. Deze discussies kunnen verschuivingen aanbrengen in het denken.
De titel boven dit stuk is een gedeelte van een zin uit ‘Over de ervaring’ van de uitvinder van het essay, Michel de Montaigne, geschreven in 1580. -Nog nooit hebben twee mensen hetzelfde over een onderwerp gedacht, en het bestaat niet dat je twee volkomen identieke opvattingen tegenkomt, noch bij twee verschillende mensen, noch bij een en dezelfde man op twee verschillende tijdstippen.-
En ik? Denk ik altijd hetzelfde? Neem het belangrijke onderwerp van deze dagen: het geëiste verbod op het dragen van een burka door moslimvrouwen in Nederland. Mijn denken hierover kan snel wisselen. Bij het lezen van een artikel in de krant denk ik dat het niet verboden mag worden. Ieder heeft de vrijheid zich te kleden zoals zij of hij wil. Sta ik tegenover iemand waarbij ik sterke vooroordelen hoor over onze Islamitische medeburgers dan zal ik een betoog houden over de vrijheid van godsdienst, over de vrijheid te zijn wie je bent. Op dat moment denk ik ook werkelijk zo.
In mijn woonbuurt zie ik een enkele keer een vrouw lopen gehuld in zwarte kleden, een gaasje voor de ogen of een spleet om door te kijken. Aan haar zwart gehandschoende hand een meisje met hoofddoek die alleen haar gezichtje vrijlaat, in lange jurk of jas. Dan draait mijn opvatting 180 graden. Ik denk hoe erg het is dat zij zich moet verbergen, ik denk hoe ongezond het is dat ze te weinig zonlicht krijgt, ik denk dat zij zichzelf buiten de Nederlandse maatschappij zet. Ik denk onderdrukking. Ik ben bang voor de confrontatie met onderdrukking. Ik wil vragen waarom maar iets weerhoudt mij. Ik heb een dilemma.
Is dit dilemma van toepassing op het denken over de Islam in Nederland. We willen tolerant zijn, maar diep in ons zit de oeroude angst voor dat wat vreemd is, voor vreemdelingen. We willen ze liever weren uit ons territorium. We zijn een stam, de Christelijke stam der Nederlanden en dat willen we zo houden. Maar misschien zijn zij, de vreemdelingen wel net zo angstig in een hun vreemde wereld te midden van mensen die hen vijandig gezind zijn. Ze zijn een stam, een Islamitische stam in een ver vreemd land.
Angst versterkt het stamgevoel. De verschillen in denken tussen de individuele mensen valt weg in het zich sterk maken van de groep tegen de vijand. -Ik smeek u, Europa,- schrijft Irshad Manji in haar boek ‘Het Islam dilemma’ -geen onheilige alliantie tussen het tribalisme van de woestijnen en de eigen tribalismen op te voeren. Waarom noemt men hen nog steeds immigranten van de tweede of derde generatie in plaats van burgers van…..-
De conflicten tussen de Islam en het Christendom bestaan al sinds het ontstaan van de Islam. Hoewel beide religies uit de eerste monotheïstisch religie, het judaïsme, stammen, claimen beide godsdiensten het recht om de enige ware religie te zijn, met de enige ware God. Behalve hun afstamming hebben ze ook gemeen dat in deze religies het denken van mensen gedwongen eenduidig wordt. Om te geloven is het noodzakelijk zonder zelf te denken en zonder vragen te stellen de geloofsdoctrine te aanvaarden. –Erger was de scheiding tussen verstand en ziel. Tijdens mijn zaterdag in de medresse leerde ik dat als je spiritueel bent je niet nadenkt- aldus Manji in haar boek waarin ze met kritische blik de autocratische doctrines van de Islam beschrijft en vragen stelt aan haar geloofsgenoten. Stellen wij, levend in een cultuur/maatschappij die gestoeld is op de christelijke traditie, onszelf regelmatig de vraag hoelang het geleden is dat wij de doctrines van Paus of dominees gedachteloos aanvaarden? Stellen wij onszelf wel eens de vraag door welke doctrines we ons nu laten regeren?
De voortdurende aandacht in de media beïnvloed ons denken, versterkt het conflict en verhevigt het stammengevoel. -Door conflicten tussen mensen tot op de bodem te analyseren maak je ze in het algemeen onoplosbaar.- overpeinst Michel Houellebeq in ‘De mogelijkheid van een eiland’. Vervang –tussen twee mensen- door –tussen twee religies- of –tussen twee culturen- en vraag je af of het voortdurende ventileren van opvattingen en het politiek analyseren van de laatste jaren een oplossing hebben gebracht. Of kunnen we beter erkennen dat het conflict onoplosbaar is. Het bezien naar het citaat van Montaigne waar ik mee begon en met elkaar leven in het besef dat geen twee mensen hetzelfde denken en dat ook onze eigen opvattingen aan veranderingen onderhevig zijn.