Vrede
is het enige woord
dat mij vandaag
te binnen schiet
vrede en vrijheid
voor iedereen
Bovenstaande schreef ik op 15 oktober 2023 nadat ik na 8 oktober in een denk-blokkade kwam.
Vol goede moed was ik een paar dagen er voor aan mijn volgende blog artikel begonnen. Over hoe oud te worden dit keer. Maar de oorlog kwam, de oorlog tussen Hamas en Israël. Het beantwoorden van geweld met nog veel meer geweld. Ik stokte want was er nog enige waarde aan mijn ouder worden, hoe belangrijk is dat nog. Wat een luxe probleem dat ik nadenk over hoe ik wil sterven en dat ik het recht opeis om oud te mogen worden. Ik zal vanzelf dood gaan en er zal een wereld vol haat en geweld achterblijven. Mag ik me zorgen maken om hoe het mijn kinderen en kleinkinderen zal vergaan? Ik wil niet schrijven over deze gewelddaden maar ik kan niet meer schrijven. Om de blokkade dragelijk te maken moet ik er over schrijven.
Ik was net bekomen van de inval van Rusland in Oekraïne, ook dat greep me aan. Helaas moet ik bekennen dat het ook went, iedere keer weer went. Ik ga niet alle brandhaarden opnoemen, er zijn er te veel. Ik probeer er niet te veel over te denken en voelen. Ik lees het wel, ik hoor het wel. Als ik de geschiedenis er op nakijk is het altijd zo geweest. ‘De mens is van nature slecht’ zei mijn vader en ik bestreed hem. De mens is van nature goed. Ik wil dat nog geloven maar er hapert iets in mijn geloof. Ik herhaal het als een mantra ‘de mens is goed, de mens is goed, de mens is goed’. Leefde ik in een waanvoorstelling en haalt de werkelijkheid me in.
En nu is het 10 november en ik staar voor me uit. Ik heb mijn expositie opgehangen, op de opening glimlachend alle complimenten in ontvangst genomen en workshops gegeven. De oorlogen woeden door. Ik ben ziek geworden, mijn zwager stierf. Hij was oud en ik word geconfronteerd met mijn leeftijd. Zoveel jonger ben ik niet. Ik denk aan de kinderen, de mensen die sterven in die vreselijke oorlogen, aan alle woonplekken die vernietigd worden. Ik lees 'Blauwe nachten van Joan Didion'.
Het laatste hoofdstuk begint zo:
Wanneer we het gevoel verliezen dat alles mogelijk is, verliezen we het snel. De ene dag zijn we druk bezig met ons uiterlijk verzorgen, het nieuws volgen, de dingen bij houden, de dingen de baas kunnen, alles wat onder de noemer 'in leven blijven' valt - de volgende dag niet meer.
Joan Didion heeft het over haar ouderdom maar ik denk aan alle slachtoffers en wat zij moeten doen om in leven te blijven en de dingen de baas kunnen is al helemaal niet op hen van toepassing. Ze zijn overgeleverd aan machtsbeluste rigide alfamannen die niet geïnteresseerd zijn in mensen, ze hebben altijd bestaan maar de middelen en wapens die ze gebruiken zijn nu veel vernietigender.
Ik kies partij, onverdeeld partij voor de lange lijdensweg van de Palestijnen maar dan lees ik een een column van Jessica Durlacher in de NRC. Ik lees de angst van haar vader en ik lees de angst van Jessica Durlacher als tweede generatie oorlogsslachtoffer. Ik lees over het pistool dat haar vader onder het bureau had geplakt. Ik lees hoe overal het antisemitisme weer opkomt en denk aan de eeuwenlange vervolging van Joodse mensen in Europa en de ergste uitwas daarvan, de holocaust. En ook denk ik aan de vader van mijn kinderen die, als kind, in een Japans gevangenkamp in Indonesië zat en nooit had geleerd hoe zonder angst te leven. Dat doet oorlog met mensen, deze angst voor de levens van wie je liefhebt en jezelf, deze angst voor het leven. De omvang van het leed is niet te overzien.
Waarom, vraag ik, waarom deze haat tegen bevolkingsgroepen? Of laat ik het duidelijker zeggen, waarom deze haat tegen mensen die niet het christelijk geloof hebben, die niet grootgebracht worden in de christelijke tradities. Want ook de mensen die niet (meer) christelijk gelovig zijn, seculier zijn, in het ietsisme geloven, zijn grootgebracht in de christelijke cultuur. Dat denk ik na de zoveelste uitleg dat je de huidige Israëlische machthebbers niet moet verwarren met mensen, overal in de wereld, die het joodse geloof hebben. Dat je niet alle mensen overal in de wereld, die islamitisch zijn moet verwarren met IS of Hamas of Taliban.
Dan komt er op één van mijn sociale mediakanalen een speech langs die Norman Finkelstein voor studenten hield in 2009. Een moedige speech een denker wiens familie grotendeels omkwam in de holocaust, die het leed van de Palestijnen ziet en de woorden waarmee hij eindigt zijn: 'Als je een hart hebt, huil je om de Palestijnen!' Ik heb nog meer gelezen over een orthodoxe groep Joden die ook huilen om de Palestijnen. Maar bij die laatste, hoe waar het verder ook is wat wordt gezegd, komt mijn feministisch lesbisch hart in het verweer omdat ik weet hoe vrouwonderdrukkend deze religies kunnen zijn.
Vandaag 12 november sluit ik dit schrijven af in de hoop dat het geweld stopt. Ik kies nog steeds onverminderd partij voor de Palestijnen maar heb tijdens het schrijven, voor mijzelf meer nuance aangebracht. Hoopvol is het artikel in de NRC over Amsterdamse raadsleden, Itay Garmi (joods) en Seher Khan (Moslim) die samen in Amsterdam voorlichting geven op scholen over antisemitisme en over islamhaat en het in dialoog blijven. En sluit af met de zin van deze twee jonge docenten:
Je kunt in ieder geval één kant kiezen: de mensenrechten. Die worden overal ter wereld geschonden.